Był jazz. Krzyk jazz-bandu w międzywojennej Polsce to pokaźnych rozmiarów praca, będąca wynikiem wieloletnich badań Krzysztofa Karpińskiego - zawodowego prawnika, jazzowego entuzjasty i muzyka, współpracownika między innymi Notesu Jazzowego i Jazz Forum, autora opublikowanej w 1990 roku biografii Mieczysława Kosza (Tylko smutek jest piękny). Teraz Karpiński dzieli się z czytelnikiem zebranymi przez siebie materiałami na temat historii jazzu w Polsce międzywojennej.
Zakres informacji zamieszczonych przez autora w Był jazz jest imponujący. Przykładowo w ostatniej części książki zamieszczono biogramy przeszło 150 (!) osób związanych ze środowiskiem jazzowym tamtych czasów: muzyków, krytyków, popularyzatorów. Ale to tylko wygodne podsumowanie tego, w co wcześniej wprowadza nas autor przez prawie 800 stron: świata międzywojennego jazzu. Nie tylko muzyki i muzyków, ale również przestrzeni - miejsc, w których grano jazz: ulic, kawiarni, restauracji. A także publiki, prasy, społecznych oczekiwań i medialnych reakcji. Jazz pod piórem Karpińskiego przestaje być muzyką, a staje się zjawiskiem, wielowymiarowym i wieloznacznym.
Był jazz to także kompilacja dużej liczby różnorodnych materiałów. Mamy tu wycinki z dawnej prasy, recenzje i omówienia. Ale znajdziemy też relacje z pierwszej ręki: wywiady, rozmowy i listy, w których poznajemy ludzi pamiętających jeszcze czasy narodzin jazzu w Polsce. Do tego dochodzi pokaźny zbiór archiwalnych zdjęć, rysunków, zapisów nutowych, plakatów. A nawet wiersze o tematyce jazzowej! Karpiński zebrał to wszystko i opracował. Miejscami źródła wyraźnie dominują nad opracowaniami, cytat goni cytat, ale w ogólnym ujęciu równowaga wydaje się zachowana.
Oczywiście nie brak w tak obszernym studium elementów kontrowersyjnych. W zasadzie już sam zakres czasowy jest dyskusyjny. Niektórzy badacze uważają, że o jazzie w Polsce należy mówić dopiero od czasów powojennych, od lat 40., kiedy to do naszego kraju zaczęły napływać kulturalne prądy zza oceanu, skrzętnie zresztą ukrywane przed oficjalnym, kontrolowanym przez sowiecką władzę obiegiem. Dla Karpińskiego to raczej romantyczny mit polskiego jazzu, stojącego w opozycji do ciemiężyciela. Ładny, ale nieprawdziwy. Autor lokuje wyłonienie się polskich formacji jazzowych jeszcze przed wojną. I to nie jako alternatywy, nie jako muzyki kulturowych elit, lecz jako rozrywkowę, muzykę taneczną i niezwykle popularną. Zaznacza przy tym, że konieczne jest rozpoznanie ewolucji samego gatunku. Jeśli będziemy mierzyć jazz współczesną miarą, to rzeczywiście muzyka międzywojnia nie posiadała takich kształtów. Ale istniało coś, co wtedy określano jazzem i co z czasem przerodziło się w gatunek identyfikowany jako taki obecnie.
Inna sprawa to klasowy status muzyki jazzowej. Wywodzący się z USA, ze społeczeństw murzyńskich, których członkowie często pamiętali jeszcze niewolę, był rozrywką najuboższych pracowników fizycznych. Dotarłszy do Polski, trafił na salony. W 20-leciu jazzu słuchała finansowa elita, ludzie zamożni, których stać było na bywanie w najmodniejszych restauracjach i klubach. Klasowe i rasowe pochodzenie gatunku narażało jednocześnie jazz na ataki, często o rasistowskich podstawach. Zarzucano mu niemoralność, nieprzyzwoitość i wiele innych negatywnych cech, ponieważ nie pasował do ówczesnych standardów obyczajowych.
Był jazz. Krzyk jazz-bandu w międzywojennej Polsce to z jednej strony praca bardzo metodyczna, kronikarska, a miejscami nawet encyklopedyczna, oparta na materiałach archiwalnych i aktywnie pozyskanych informacjach. Z drugiej strony nie unika kontrowersji i konfrontacji z utartymi, a zdaniem autora nie zawsze poprawnymi poglądami na temat jazzu. To świetne dzieło o monumentalnych rozmiarach, które eksploatuje tematykę międzywojennego jazzu do granic, a nawet dalej, kreśląc jej wojenne i powojenne losy, relacje z filmem, kabaretem i innymi mediami. Wspaniała lektura i imponujące kompendium.
[Aleksander Krukowski]
Był jazz. Krzyk jazz-bandu w międzywojennej Polsce
Autor: Krzysztof Karpiński
Wydawnictwo: Wydawnictwo Literackie
Miejsce wydania: Kraków
Wydanie polskie: 10/2014
Liczba stron: 752
Format: 165x240 mm
Oprawa: twarda
ISBN-13: 9788308054321
Wydanie: I